Trần Phong Sắc - kỳ nhân đất Tân An xưa 

* Nguyễn Tấn Quốc

Trần Phong Sắc không lạ đối với các thế hệ độc giả ở những thập niên đầu thế kỷ 20. Đóng góp của Trần Phong Sắc vào văn hóa nước nhà là rất đáng trân trọng nhưng do cuộc đời trầm lặng, âm thầm và nhiều nguyên nhân khác, ông không có chỗ đứng khiêm nhường nào trong Văn học sử miền Nam. Viết về ông, đầu tiên phải kể đến Địa phương chí Tân An Ngày Xưa của Đào Văn Hội, 1972. Gần đây, biên khảo Trần Phong Sắc-cuộc đời & sự nghiệp của Khấu Thị Thanh Tâm (Nxb Thanh Niên 2010) cũng là một nỗ lực góp phần làm sáng tỏ thêm về thân thế và sự nghiệp của ông.

            Trần Phong Sắc (1873-1928) tự là Đằng Huy, người quê làng Bình Lập, Tân An, sinh ra trong một gia đình thuộc dòng họ Trần có học, gốc ở Gò Công. Lớn lên trong  buổi giao thời khi Nho học đang tàn lụi và Tây học mới hình thành ở miền Nam và Tân An nói riêng, ông chịu ảnh hưởng và thông thạo cả chữ Hán và chữ quốc ngữ. Với kiến thức Nho học uyên bác, ông bắt đầu tham gia bài viết, thơ xướng họa, dịch cổ văn đăng trên “Nông cổ phím đàm”, “Lục tỉnh tân văn” từ những năm 1889-1900. Ông được mệnh danh là “nhà dịch thuật trứ danh nhứt Nam Kỳ”. Có nhiều con số khác nhau về khối lượng dịch thuật truyện Tàu của ông (theo Đào Văn Hội là 40 bộ,  theo Khấu Thị Thanh Tâm là 62 đầu sách, trong đó có 25 bộ truyện Tàu), nhưng đều là những tác phẩm đi vào lòng công chúng như Tam Quốc Chí, Phong Thần, Ngũ Hổ Bình Tây, Tiết Nhơn Quý Chinh Đông, Tiết Đinh San Chinh Tây, La Thông Tảo Bắc, Nhạc Phi Diễn Nghĩa, Phong Kiếm Xuân Thu, Tàn Đường, Tây Du Diễn Nghĩa…, mà ảnh hưởng của nó đã góp phần hình thành một nhân sinh quan đặc biệt của người dân miền Nam vào đầu thế kỷ trước với nét luân lý thể hiện qua các câu châm ngôn “Trọng nghĩa khinh tài”, “Kiến nghĩa bất vi vô dõng giả”, “Hoạn nạn tương cứu, sanh tử bất ly”... Ngoài tài văn chương, ông giỏi cả y thuật mà bà Nguyễn Thị Nghi chính là người bệnh được ông chữa khỏi đã trở thành vợ ông sau đó. Trần Phong Sắc còn là người tiên phong sáng tác những bài ca cổ điển. Dù không biết đàn, nhạc, nhưng hợp cùng Lê Văn Tiếng (cử Thiện, ở Thủ Thừa) soạn phần nhạc, dựa vào các âm điệu nhạc tài tử, ông sáng tác phần lời, cho ra đời sách Cầm ca tân điệu (Nhà in Joseph Nguyễn Văn Viết Sài Gòn in năm 1925)-một sưu tập gần như đầy đủ các bài bản đờn và lời ca cổ lúc bấy giờ. Là dịch giả có tài, viết nhiều sách dạy làm người nhưng ông không sống được bằng nghề ấy mà làm thầy giáo dạy môn Luân lý tại trường tiểu học Tân An trong thời gian từ năm 1916 đến cuối đời. Giữa xã hội nhiễu nhương, Trần Phong Sắc vẫn giữ cho mình một cuộc sống thanh bạch, không mấy chú trọng đến tiền bạc, dù cuối đời lâm cảnh nghèo khó, chỉ lấy công việc dạy học, dịch sách, sáng tác làm sở thích, làm đầy đủ, nhiệt tình và xuất sắc, để lại cho hậu thế nhiều quyển truyện xưa, bài ca đến nay, lớp người hậu bối vẫn còn nhắc nhở.

Có nhiều giai thoại về sự lập dị của ông. Đào Văn Hội kể về thầy mình trong Tân An Ngày Xưa: “Kể về tướng mạo thì ông Trần Phong Sắc xấu người, ông mang một đầu tóc to tướng, nước da ngâm ngâm đen, mắt lé nặng. Đi dạy học, ông bịt chiếc khăn nhiễu đã phai màu, mặc cái áo xuyến dài cũ, cặp cây dù đen, mang đôi giày hàm ếch thật là (xập lết). Mưa hay nắng, ông vẫn đi bộ luôn, từ xóm Ngã Tư tới trường, trong túi áo trắng mặc trong kè kè những sách…. Học sinh gọi ông là “thầy ma-ranh” (morale) hoặc “ông kẹ lửa”, vì trong lớp đứa nào trửng giỡn thái qúa, ông “tặng” cho nó cái cú đầu nháng lửa và cho nó điểm 0…Tánh ông trầm lặng, ít giao thiệp, nên giờ nghỉ xả hơi, mấy ông thầy giáo kia tựu nhau chuyện vãng còn ông thì ngồi một mình trong lớp xem chữ Nho…Có lẽ vì thời buổi ấy, trường tỉnh Tân An xem thường môn luân lý, vì ông Trần Phong Sắc quá hiền hậu, lôi thôi, và cũng vì mấy ông thầy giáo khác ít nể ông, không răn dạy học trò kính nể ông nên giờ dạy luân lý, cái lớp ông dạy như cái chợ, mặc ông nhịp roi nhịp thước, trên bàn học trò cứ giỡn…”.Ông hiếu đạo cũng khác người. Suốt ba năm tang mẹ-người truyền dạy vốn chữ Hán cho ông, ông ăn chay nằm đất, mặc kệ nắng mưa, ngày ngày vác chiếu đi mấy cây số ra ngủ cạnh mộ mẹ, làm hình nhơn thờ phượng, cơm nước ba bữa đúng nghĩa “sự tử như sự sanh”. Nhà ông ở thì sùm sụp, viết đầy chữ Hán, trông xa xa như một cái động, nên công chức Tân An có câu “Tỉnh Tân An có động Trần Phong”. Người ta đồn rằng, năm 1916, xóm Ngã Tư của ông bị một trận hỏa hoạn làm thiêu rụi mấy trăm căn nhà, nhưng ngọn lửa cháy mãnh liệt đang bị gió thổi hướng về nhà ông đột nhiên chuyển hướng sau khi ông đem hình nhơn ra “làm phép” càng làm cho nhân vật Trần Phong Sắc thêm lạ lùng và có phần bí hiểm.

Trần Phong Sắc khác người nên người đương thời cho ông là gàn dở nhưng có lẽ họ chưa hiểu ông. Giữa xã hội mà các giá trị truyền thống đang bị chà đạp, những gì ông làm, dạy học và sáng tác luôn đề cao đạo lý dân tộc, thật đáng trân trọng. Ông thực sự là một kỳ nhân đất Tân An xưa. Tên ông được đặt cho một con đường ở phường 4, thành phố Tân An, năm 2008. Nên chăng một ngôi trường mang tên Trần Phong Sắc?

 (Theo Tân An ngày xưa)